ភ្នំពេញៈ មានសពប្រមាណ ៨៩៨៥ នាក់ត្រូវរកឃើញនៅ «វាលពិឃាត» ជើងឯកដែលជាកន្លែងកប់ខ្មោចច្រើននាក់ក្នុងចំណោមកន្លែងកប់ខ្មោច ជិត ២ ម៉ឺនកន្លែងដែលជនរងគ្រោះនៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហមត្រូវបាន ទុកចោលឱ្យស្អុយរលួយ។ រយៈពេលជាងបីទសវត្សរ៍មកហើយសពបានប្រែក្លាយជាឆ្អឹង។
គ្រោងឆ្អឹងទាំងនេះបានពុកផុយ និងបែកបាក់ក្នុងអាកាសធាតុត្រូពិចដោយឆ្អឹងភ្លៅបែកពីឆ្អឹង ត្រគាកម្រាមដៃបែកពីឆ្អឹងដៃលលាដ៍បែកពីឆ្អឹងកងខ្នង។
រយៈពេលពីរឆ្នាំមកហើយលោក វឿន វុទ្ធី អ្នកបុរាណវត្ថុ និងក្រុមស្រាវជ្រាវរបស់លោកបានពិនិត្យមើលឆ្អឹងនៅជើងឯកដើម្បី ស្វែងរកទិន្នន័យដែលពួកគេអាចប្រើដើម្បីសន្មតពីអាយុ ភេទ និងរបៀបស្លាប់របស់ជនរងគ្រោះ។ ចំពោះគម្រោងរបស់ពួកគេដែលបានបញ្ចប់កាលពីខែធ្នូក្រុមរបស់លោក វុទ្ធី បានពិនិត្យលលាដ៍ក្បាលចំនួន ៦៤២៦ នាក់នៅមន្ទីរពិសោធន៍នៅនឹងកន្លែងដែលពួកគេជាមនុស្សទី ១ ដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវក្នុងកម្រិតធំនេះ។ ក្រុមដែលអ្នកស្រាវជ្រាវគឺជាខ្មែរទាំងអស់នេះបានចងក្រងទិន្នន័យ រាប់ពាន់ទំព័រ។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវបាននិយាយថា សៀវភៅនេះមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការស្រាវជ្រាវពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។
លោក វុទ្ធី និងក្រុមការងាររបស់លោកបានរកឃើញវិធីសាស្ត្រនៃការសម្លាប់ចំនួន ១៧ នៅជើងឯក។ វិធីសាស្ត្រទូទៅមួយគឺការវាយនឹងដំបងដែកនៅកញ្ចឹងកជនរងគ្រោះ។ ពេលខ្លះគេប្រើគល់ឫស្សីជំនួស ឬយកចបមកវាយចំថ្ងាសរបស់ជនរងគ្រោះ។
នៅពេលគេកាប់ជនរងគ្រោះមានវិធីពីរបែប។ គេយកកំបិតផ្គាក់កាប់ក្បាល ឬយកកាំបិតស្តើងមកអារបំពង់ក។ ក្រុមការងាររបស់លោក វុទ្ធី បានកំណត់ឃើញករណីអារកមានចំនួន ៦០០០ករណី។ លោកបានប្រាប់ថាឃាតករត្រូវតែអារកជនរងគ្រោះជារួមបន្ទាប់ពីមាន ការវាយដំដើម្បីធានាថាជនរងគ្រោះពិតជាស្លាប់មែន។
លោកស្រី Julie Fleischman បេក្ខជនថ្នាក់បណ្ឌិតផ្នែកនរវិទ្យាភ័ស្តុតាងនៅសាកលវិទ្យាល័យរដ្ឋ Michigan ដែលបាននៅកម្ពុជារយៈពេល ១០ ខែដោយទទួលបានអាហារូបករណ៍ Fulbright ដែលបានចូលរួមជាមួយនឹងក្រុមលោក វុទ្ធី រហូតដល់ចប់គម្រោងជើងឯកដែលជាផ្នែកមួយនៃការរៀបចំនិក្ខេបបទ របស់ខ្លួននោះបានថ្លែងថា៖ «គ្មាននរណាម្នាក់បានបំបែកនូវទិន្នន័យប្រជាសាស្ត្រពីមុនទេ»។
លោកស្រីបន្តថា៖«ពួកគេជាមនុស្សតែមួយគត់ក្នុងប្រទេសទាំងមូល ដែលមានជំនាញវិភាគឆ្អឹងផង និងការពារឆ្អឹងកុំឲ្យពុកផុយ»។
ជាមួយនឹងការប្រមូលផ្តុំនូវទិន្នន័យកោសល្យវិច័យលោក វុទ្ធី និងក្រុមរបស់លោកបានធ្វើការដើម្បីការពារឆ្អឹងទុកសម្រាប់អ្នក ជំនាន់ក្រោយដោយប្រើសារធាតុប៉ូលីមែរដែលផលិតដោយអាមេរិកដើម្បី ពង្រឹង និងការពារឆ្អឺងកុំឲ្យពុកផុយ។
ការដែលនៅមានឆ្អឹងគឺជារឿងមិនធម្មតា។ បន្ទាប់ពីបានឈ្លានពានកម្ពុជា និងផ្តួលរំលំរបបខ្មែរក្រហមវៀតណាមបានរក្សាទុកឆ្អឹងមិនត្រឹមតែ ដើម្បីជាភ័ស្តុតាងនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នោះទេប៉ុន្តែដើម្បីធ្វើ ជាហេតុផលនៃការកាន់កាប់របស់ពួកគេមកលើកម្ពុជាផងដែរ។
ប៉ុន្តែកាលពីដើមឆ្នាំ ២០០១ ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ នៅក្នុងលិខិតមួយទៅលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានអំពាវនាវឲ្យយកឆ្អឹងនៅជើងឯកចេញពីចេតីយរំឭកវិញ្ញាណក្ខន្ធ របស់ពួកគេ និង «បូជាតាមបែបព្រះពុទ្ធសាសនា»។ ពីរបីខែក្រោយមកលោក ហ៊ុន សែន បានបដិសេធសំណើរបស់ព្រះមហាក្សត្រហើយបានសម្រេចថាឆ្អឹងទាំងនោះគួរ រក្សាទុកជា «ភ័ស្តុតាងនៃឧក្រិដ្ឋកម្មប្រវត្តិសាស្ត្រទាំងនេះ»។
លោក វុទ្ធី បានចាត់ទុកឆ្អឹងទាំងនោះ និងទិន្នន័យលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្ររបស់ពួកគេស្រដៀងនឹងលោកនាយក រដ្ឋមន្ត្រីថាជាការរំឭកអំពីការឈឺចាប់អំពីអតីតកាលដែលខុសឆ្គង ខ្លាំងណាស់ហើយវាសំខាន់ណាស់ដែលត្រូវរក្សាទុក។
ទោះយ៉ាងណាក្តីលោកខិតខំអស់ពីសមត្ថភាពក្នុងការចៀសពីការ ពាក់ព័ន្ធនយោបាយ។ លោកបានសង្កត់ធ្ងន់ជាច្រើនដងក្នុងអំឡុងបទសម្ភាសមួយកាលពីសប្តាហ៍ មុននៅក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសីល្បៈដែលលោកមានឋានៈជាប្រធានផ្នែកបុរាណវិទ្យាថា៖ «ខ្ញុំគ្រាន់តែជាអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ» «យើងគ្រាន់តែចង់បានការពិត»។
ដើម្បីបំពេញការងារវិទ្យាសាស្ត្រនេះលោក វុទ្ធី បានធ្វើការសម្ភាសឃាតករមួយចំនួននៅក្នុងចំណោមឃាតករនៅជើងឯកហើយ រូបថតនឹងត្រូវចេញបង្ហាញនៅក្នុងភាពយន្តមួយនាឆ្នាំក្រោយ។ មួយក្នុងចំណោមពួកគេគឺ ហ៊ីម ហ៊ុយ មេសន្តិសុខដែលទទួលបន្ទុកលើការសម្លាប់នៅទីនោះ។
លោក ហ៊ុយ ដែលមានវ័យចំណាស់ដែលមិនត្រូវបានកាត់ទោសចំពោះបទឧក្រិដ្ឋកម្ម របស់គាត់គឺមានលក្ខណៈភ័យខ្លាចក្នុងការបើកចំហក្នុងអំឡុងការ សម្ភាសរយៈពេលពីរម៉ោងរបស់គាត់។
លោក វុទ្ធី បានថ្លែងថា៖ «គាត់បានប្រាប់យើងអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង»។
លោក ហ៊ុយ បានបញ្ជាក់អំពីវិធីសាស្ត្រឃាតកម្មភាគច្រើនបំផុតដែលលោក វុទ្ធី និងក្រុមរបស់លោកសន្និដ្ឋានប៉ុន្តែបានបន្ថែមសេចក្តីលម្អិត។ លោក ហ៊ុយ ថ្លែងថាភាគច្រើនបំផុតការសម្លាប់ចាប់ផ្តើមចាប់ពីម៉ោង ៦ ល្ងាច និងបន្តរហូតដល់ពាក់កណ្តាលយប់។ ពួកគេមិនដែលសម្លាប់នៅពេលថ្ងៃទេ។ ឆ្នាំដែលបង្ហូរឈាមបំផុតគឺឆ្នាំ ១៩៧៨ ។ នេះបើតាមលោក ហ៊ុយ។
ជាច្រើនថ្ងៃនៅក្នុងឆ្នាំនោះឡានដឹកជនរងគ្រោះចំនួនបីត្រូវបាន ដឹកមកពីគុកទួលស្លែងដែលមានចម្ងាយ ១៦ គីឡូម៉ែត្រមកជើងឯក។ ប្រសិនបើពួកគេមិនអាចបញ្ចប់ការសម្លាប់មុនពេលដេកកម្មាភិបាលនឹង ឃុំជនរងគ្រោះទាំងនោះនៅក្នុងពន្ធនាគារតូចមួយនៅកន្លែងនោះ។ «ប៉ុន្តែវាគ្រាន់តែជាលក្ខណៈបណ្តោះអាសន្នគ្រាន់តែមួយថ្ងៃ ឬពីរថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ»។
លោក វុទ្ធី និងក្រុមរបស់លោកគ្រោងបន្តការងាររបស់ខ្លួននៅតំបន់ផ្នូរខ្មោច ថ្មីឈ្មោះ ក្រាំងតាចាន់ ក្នុងខេត្តតាកែវដែលសាកសពជាង ១០០០០ នាក់ត្រូវបានកប់នៅទីនោះ។
ដោយសារកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ Fleischman ក្រុមរបស់លោក វុទ្ធី បានទទួលជំនួយឥតសំណងពីរាជបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្ត្រអាមេរិកនូវ ថវិកាចំនួន ២០ ០០០ ដុល្លារសម្រាប់គម្រោងនេះប៉ុន្តែវាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។
ក្រុមរបស់លោក វុទ្ធី បានគណនាថាពួកគេត្រូវការ ៤៥០០ ដុល្លារទៀតដើម្បីចំណាយលើប្រាក់ខែព្រមទាំងដើម្បីជួសជុលចេតិយនៅ ទីនោះ និងបោះពុម្ពលទ្ធផលដែលរកឃើញ។
ដើម្បីទទួលបានប្រាក់បន្ថែម Fleischman បានបង្កើតយុទ្ធនាការស្វែងរកថវិកាតាមអនឡាញដែលបានចាប់ផ្តើមកាលពី ថ្ងៃចន្ទសប្តាហ៍មុន។ រហូតមកដល់ពេលនេះវាមិនទាន់មានថវិកាគ្រប់គ្រាន់ទេប៉ុន្តែលោក វុទ្ធី ហាក់បីដូចជាមិនព្រួយបារម្ភទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «រដ្ឋាភិបាលបានសួរខ្ញុំថាមានផ្នូរជាង ២០ ០០០ ទៀតតើអ្នកអាចធ្វើដូចម្តេច?» «ខ្ញុំបានថា «ធ្វើមួយៗ»៕